Tasten en voelen: de zintuigelijke ontwikkeling
Kleien met rivierklei, schilderen met modder op grote vlakken, kneden met deeg, kledderen met behangselplak... Veel ouders zijn er niet echt dol op omdat hun kroost, hun huis en met een beetje pech zijzelf er vies van worden. Als alternatief worden keurige witte velletjes kopieerpapier met potloden en rubberen stickertjes aangeboden. Toch is het belangrijk om kinderen de ruimte te geven: kinderen moeten experimenteren.
Het belang van het ontwikkelen van de tastzin
Baby’s zijn heel erg bezig met de zintuigelijke ontwikkeling. Ze ontdekken de wereld door te proeven, kijken, luisteren, ruiken en te voelen. Maar ook oudere kinderen onderzoeken door hun zintuigen te gebruiken; iets wat vaak vergeten wordt. Dit artikel gaat met name over het voelen; de tastzin. Het tasten is nodig om de begrenzing te voelen; waar houdt mijn lijf op en begint de rest van de wereld? Kinderen vinden het fijn om omhuld te worden, het zogenaamde ‘baarmoedergevoel’, zodat ze de grenzen van hun lijf goed voelen. Dit is ook een van de redenen dat baby’s vaak rustig worden in eendraagdoek.
Wat is de tastzin precies?
Proeven doe je met je tong, kijken met ogen, luisteren met je oren en ruiken met je neus. De tastzin is wel degelijk een orgaan, maar is wat minder zichtbaar. Rond de haarschacht in de huid vind je zenuweinden. Dit zijn de organen van de tastzin. Bij onbehaarde huid zoals je vingers zijn het de tastlichamen, die onder de opperhuid liggen.
Volwassenen kunnen meestal precies aangeven waar ze iets voelen, voor kleine kinderen is dit soms nog heel moeilijk. Tegen de tijd dat kinderen zeven zijn, kunnen ze materie ook voelen via een voorwerp; als ze met een stok in het zand prikken voelt dat anders dan als ze ermee in de modder prikken.
Men maakt onderscheid tussen de oppervlakkige en de diepe tastzin: de oppervlakkige tastzin is het ontvangen van prikkels op de huid. De diepe tastzin gaat onder andere over spierspanning. Kinderen leren door diverse ervaringen hoe ze hun spieren moeten aanspannen om in evenwicht te blijven. Ze leren hoeveel kracht ze moeten gebruiken en welke houding ze moeten aannemen. Goed ontwikkelde zintuigen zijn van belang om je motorisch te kunnen ontwikkelen: je kunt pas een bal vangen als je hem ziet. En een goede motorische ontwikkeling is nodig voor allerlei andere ontwikkelingen zoals de taal- en rekenontwikkeling. Door het ontwikkelen van de tastzin leren kinderen ook hoe ze minder snel vallen.
Huidcontact
Huid-op-huidcontact is van levensbelang. Dit klinkt cliché, maar uit diverse onderzoeken is naar voren gekomen dat baby’s daadwerkelijk overlijden als ze geen huidcontact krijgen. Ook oudere kinderen hebben veel behoefte aan huidcontact. Onvoldoende huidcontact kan leiden tot stress of angst. Bij het ontwikkelen van de tastzin hoort dan ook zeker het knuffelen en aanraken van anderen.
Materialen voelen
Laat kinderen kennis maken met allerhande materialen. Voor een dreumes blijft de papierbak honderd keer leuk: al die verschillende vormen, diktes en structuren van de papier- en kartonsoorten zijn intrigerend. Een leuke tip is om verschillende mandjes met materiaal te verzamelen; de ene keer zet je een mandje schelpen neer, een andere keer een mandje met verschillende soorten stenen of noten. Denk ook aan lapjes stof (bijvoorbeeld katoen, zijde, linnen en wol), veertjes of stukjes hout. Zet ook regelmatig een mand neer met van alles wat. Zo voelt een kind goed het verschil tussen koud en warm, hard en zacht, ruw en glad. Verwonder je als een kind en ga voer er gesprekken over.
Spelen met zand
De meeste kinderen spelen graag met zand. Als ze er voor het eerst mee in aanraking komen, vinden ze het misschien raar of zelfs onprettig voelen. Dit is niet gek: het is een totaal nieuwe ervaring! Sommige kinderen vinden het fijn om eerst een klein bakje zand te onderzoeken, voordat ze in een zandbak gaan zitten. Meestal duurt het ook een tijd voordat kinderen daadwerkelijk met het zand gaan spelen; het bevoelen is in het begin al interessant genoeg voor het kind. Het spelen met zand is voor veel kinderen een prettige beleving omdat ze er goed mee kunnen voelen waar hun lichaam eindigt, ze voelen de grenzen van hun lichaam. Bovendien kunnen ze er hun emoties goed in kwijt. Ze worden rustig van het kneden in en het strijken door het zand en kunnen er hun boosheid en angst mee kwijtraken door zand fijn te knijpen en te graven.
Spelen met water
Water is een heel intrigerend fenomeen: het kan van alles. Het kan hard worden als het koud is, maar het ijs kan ook weer smelten, het kan kletteren of druppelen, stromen en spatten, gieten en sijpelen, plonzen en golven. Voor kinderen een erg populaire onderzoeksbron dus! Een emmer water en een zeef bieden tal van spelmogelijkheden die weer anders zijn dan een badje met een paar flesjes of een gieter met een dienblad. Kinderen kunnen hun vingers door het water laten gaan, spetteren en het water vanaf verschillende hoogtes laten stromen. De activiteiten zorgen voor veel plezier, maar het spelen met water werkt ook rustgevend dankzij de zintuigelijke ervaring.
Vies worden
Zand en water; als kinderen met beide materialen kennis hebben gemaakt, kun je ze deze twee elementen laten combineren. Een gevulde gieter in de zandbak of andersom; een klein beetje zand in een emmer water strooien. Nu wordt het pas echt vies! Maar ach, kinderkleding gaat zo kort mee, het moet in die korte tijd wel goed gebruikt worden natuurlijk. Het is belangrijk om kinderen de ruimte te geven om te knoeien en vies te worden, zodat ze de materialen leren ervaren en daarmee hun tastzin goed ontwikkelen. Door een kind buiten op blote voeten te laten lopen voelt het het verschil tussen gras en zand, steen en aarde. Op Kiind staan gelukkig ook allerhande ideeën voor activiteiten waar kinderen hun zintuigen echt mee kunnen ontwikkelen.
Sensomotorische therapie
Voor kinderen die vaak vallen, niet soepel bewegen of op een andere manier last van hun lijf hebben maar ook voor kinderen die zich niet goed kunnen uiten, bestaat er sensomotorische therapie. Sensoriek is het verwerken van prikkels door middel van de zintuigen en motoriek is bewegen. Zoals eerder gezegd is het een onlosmakelijk verbonden met het andere. Bij de therapeut leren kinderen onder andere door middel van allerlei tastspelletjes lekkerder in hun lijf te zitten.