Je etherlichaam - wat is dat eigenlijk?
Tekst: Jesse Mulder
Alles wat leeft, groeit, plant zich voort, en sterft op een gegeven moment ook weer. Dat betekent dat het voortdurend in beweging is. Als je een levend wezen voor je hebt, heb je dus eigenlijk alleen maar een fase van die beweging voor je. Dat wordt nu weer mooi duidelijk, in het voorjaar: als je in de koude winter dacht de gehele boom zo voor je te hebben, dan had je het mis. Want zie, nu blijkt die zich ineens heel anders te uiten, in zijn ontluikende bladerpracht. De boom is dus niet de momentopname van het hier en nu, maar omvat de hele kringloop van het jaar. Sterker nog, die boom draagt de hele levenscyclus van zijn soort in zich. Zo kun je stellen dat het etherlichaam een ‘tijds-organisme’ is. Alles wat etherisch is, is ook ritmisch en cyclisch. En dat vind je inderdaad niet op die manier buiten de levende natuur. Want kijk je naar een stukje van de dode natuur, bijvoorbeeld naar het zout in je zoutvaatje, dan is daar helemaal niet zo’n levensloop of jaarkringloop mee verbonden. (Natuurlijk hoort bij het zout van alles: dat het kan oplossen in water, bijvoorbeeld. Of dat het een conserverende werking heeft. Maar dat is niet een jaarlijks terugkerend fenomeen, het hoort niet bij de ‘levensloop’ van het zout.)
Materiaal
Wat je hier en nu voor je hebt is dus niet het gehele levende wezen, maar slechts een ‘momentopname’. Daar hoort bij dat de materie waaruit het organisme nu opgebouwd is, niet zijn wezen uitmaakt. Dat is bijvoorbeeld bij het zout anders: het zout is precies die materie. In het geval van levende wezens wordt de materie tot materiaal: materiaal waar het levende wezen zijn levensloop in kan uitleven. Anders gezegd: het fysieke lichaam, de materie, is materiaal voor het etherlichaam. Daarom is wel begrijpelijk dat voor Aristoteles, en nog tot in de Middeleeuwen, het begrip ziel, psyche, ook van toepassing was op planten: de ‘plantaardige ziel’ zorgt voor groei en voortplanting door op de juiste wijze op de gegeven materie in te werken. (Aristoteles onderscheidt dan verder nog waarnemen en begeren, de elementen van de dierlijke ziel, en tenslotte het denken, dat uniek is voor de menselijke ziel. Het is niet moeilijk hiermee twee verdere wezensdelen van het antroposofisch mensbeeld te verbinden: het astraallichaam en het Ik. Maar daarover een andere keer meer.)
Vitaliteit
Een andere manier om iets van de kwaliteiten van het etherlichaam te bespeuren, is door te kijken naar je eigen levenskracht, je vitaliteit. Dan voel je als het ware de toestand van je etherlichaam ‘van binnenuit’. Of beter gezegd, je voelt in hoeverre er etherkrachten ‘over’ zijn die jou ter beschikking staan. Het opvallendst is hier natuurlijk de verbinding met het ritme van dag en nacht: na een lange dag werken, en zeker na een lange dag achter je laptop zitten, is je vitaliteit vaak wel zo’n beetje op, maar na een goede nachtrust, waarin je dus geen beroep doet op je etherlichaam voor je activiteiten en projecten, kun je er weer tegenaan. Een goede verzorging van je etherlichaam vraagt om een gezond ritme, niet alleen in waken en slapen, maar ook in voeding, in activiteit, in binnen en buiten zijn, etc.
Geheugen
Vanuit deze twee kanten kun je dus enigszins in de kwaliteiten van het etherlichaam thuisraken. Maar er is nog een derde weg: je kunt ook tot een directe beleving van het etherische komen. Dus niet via de omweg van de fysieke verschijnselen om ons heen, en ook niet via de omweg van onze innerlijke vitaliteitservaring, maar als een op zichzelf bestaande werkelijkheid. Als je daar, zoals ik, nog niet zo ver mee bent gekomen, is het natuurlijk prima mogelijk je daarover te laten informeren. Rudolf Steiner heeft tal van schilderingen gegeven van hoe die etherische wereld, of ook wel ‘elementaire wereld’, eruitziet, met aansporingen om daar vooral ook mee aan de slag te gaan, ze met de eerdergenoemde observaties te verbinden. Zo kun je leren dat ook ons geheugen sterk met het etherlichaam verbonden is – een belangrijk inzicht voor de pedagogiek. Of dat het etherische zijn oorsprong heeft in onze kosmische omgeving, in tegenstelling tot het fysieke, dat je kunt beschouwen als verbonden met het centrum van de aarde. En inderdaad groeien de planten doorgaans ‘naar boven’, terwijl de niet-levende materie door de zwaartekracht ‘naar beneden’ getrokken wordt.
Ademproces
Dat laatste inzicht, dat het etherische met de omringende kosmos te maken heeft, maakt een heel nieuwe natuurbeleving in het bos mogelijk. Wat het meest fysiek, blijvend, aards is aan de bomen blijft door de winter heen bestaan: het skelet van de takken, het zware, donkere, harde hout, stevig verankerd in de zwarte grond. Wat het meest etherisch, voorbijgaand, ‘kosmisch’ is aan de bomen lijkt er nu in het voorjaar, met het lengen van de dagen, wel ‘van bovenaf’ aan toegevoegd te worden: het frisse groen, de nieuwe, buigzame twijgjes, de bloeiende kaarsen van de kastanjeboom. Dat verdwijnt dan allemaal weer in de loop van zomer en herfst, als de dagen korter worden, om het volgende voorjaar opnieuw te verschijnen. Het is een groots, kosmisch-etherisch ademproces.
Dit artikel verscheen eerder in Antroposofie Magazine in maart 2019.