Het belang van grenzen stellen
Kinderen hebben regels en grenzen nodig. Deze bieden houvast, regelmaat duidelijkheid en hierdoor veiligheid.
Jonge kinderen hebben een enorme drang om de wereld om hun heen te ontdekken. En dat is maar goed ook want zonder die drang zou een kind zich niet goed ontwikkelen. De drang de wereld te ontdekken stimuleert het kind te gaan zitten, kruipen, lopen, praten, sociale contacten aan te gaan etcetera.
Maar deze behoefte om de wereld om zich heen te ontdekken vraagt van de ouders naast aanmoediging ook begeleiding en begrenzing. Voor de veiligheid van het kind, maar ook om het kind de basisregels van de sociale omgang bij te brengen, om normen en waarde aan te leren en om het kind te leren ook rekening te houden met de gevoelens en wensen van anderen. Een kind heeft regels nodig.
Regels bieden een kind houvast en duidelijkheid en hierdoor ook veiligheid, omdat het kind weet wat er van hem of haar verwacht wordt, maar het kind ook weet wat het van de ouders kan verwachten. En deze duidelijkheid en veiligheid helpen het kind weer om het zelfvertrouwen op te bouwen.
Vooral jonge kinderen (en pubers, maar dan praten we weer over geheel andere begrenzing en gelden er toch wat andere regels voor het stellen van grenzen) zoeken graag en veelvuldig de grenzen op. Het is aan de ouders om deze grenzen, ondanks de verwoede pogingen van hun peuter of kleuter de grenzen te verschuiven, te bewaken. Ouders die steeds weer grenzen stellen kunnen zeer frustrerend zijn voor een kind en tot een hoop verdriet of woede zorgen. Toch is het zaak om als ouder niet hier aan toe te geven, want ook het omgaan met frustratie is iets wat een kind moet leren. En wanneer de ouders de regels consequent blijven toepassen kan de sfeer in huis na enige tijd ook beter worden omdat er geen strijd of discussie nodig is en de grenzen niet meer opgezocht hoeven te worden, omdat ze toch niet overtreden kunnen worden.
En grenzen stellen betekent ook niet alleen dingen verbieden maar ook aangeven wat wel mag.
Handvaten bij het stellen van regels
Nu kan de frustratie van een kind over de vele regels op een gegeven moment ook terecht zijn. Soms kunnen regels een kind belemmeren in zijn of haar ontwikkeling en dan is de boosheid of het verdriet van het kind terecht. Een aantal handvaten kunnen ouders helpen bepalen op welke manier er regels gesteld kunnen worden die effectief zijn.
In de eerste plaats moet een regel zinvol zijn. Het kind moet er iets van leren of de regels moeten het kind beschermen voor een gevaarlijke situatie.
In de tweede plaats moet de regel haalbaar zijn. Een regel stellen die niet haalbaar is frustreert zowel de ouders als het kind.
En ook moeten er niet te veel regels zijn. Wanneer de ouder enkel de hele dag bezig is met de regels en grenzen te bewaken is dit erg vermoeiend voor de ouder. En een kind wat voortdurend wordt geconfronteerd met regels zal zich steeds minder gaan aantrekken van de regels omdat het gefrustreerd raakt. Op sommige punten moeten de ouders het ook een beetje kunnen laten gaan, zodat er op de belangrijke punten duidelijke regels gesteld kunnen worden, waar het kind zich ook aan zal houden omdat het niet voortdurend geconfronteerd wordt met regels.
Daarnaast is het ook belangrijk dat regels bij beide ouders het zelfde zijn. Wanneer iets van mama wel mag en van papa niet schept dit verwarring, maar krijgt het kind ook de mogelijkheid met regels te schuiven door enkel de ouder te vragen die toestemming geeft. Daarbij lopen ouders ook het risico tegen elkaar uitgespeeld te worden.
In de laatste plaats is het ook heel belangrijk dat de regel bij de ontwikkeling van het kind past. De regels moet niet te veel van het kind vragen (zo kan een kind van twee nog niet in zijn eentje al zijn speelgoed weer op ruimen), maar de regels moet het kind ook niet beperken in zijn ontwikkeling (een kind van 9 moet de ruimte en het vertrouwen van de ouders krijgen om alleen naar school te gaan, als dit veilig kan). Bij oudere kinderen kan het ook goed zijn de regels in overleg met het kind vast te stellen. De kans dat het kind meewerkt aan de regels is dan vele malen groter dan wanneer de regels opgelegd worden.
Maar ook het karakter van het kind is van belang bij het stellen van regels. Het ene kind heeft veel meer duidelijkheid en regels nodig dan het andere kind
Tot de leeftijd van ongeveer anderhalf heeft het stellen van regels geen zin. Deze jonge kinderen begrijpen regels gewoonweg nog niet. Vanaf anderhalf tot drie jaar kunnen er wel regels gesteld worden, maar is het wel belangrijk om je als ouder te realiseren dat voor deze groep kinderen een regel enkel geld wanneer de persoon die de regel stelt er bij is. Een kind van net twee kan in het bijzijn van de moeder netjes van de kopjes hete thee afblijven, maar zodra moeder wegloopt kan het mis gaan. Dit is geen ondeugendheid of stiekem dingen achter de ouders hun rug doen. Het kind begrijpt echt gewoon nog niet dat de regel net zo goed geldt wanneer de regelsteller er niet bij is. Vanaf de leeftijd van ongeveer drie begint het kind dit wel te beseffen en is het kind in staat om meer zelf de regels te bewaken. Maar pas rond de leeftijd van zes jaar ontwikkeld een kind echt een eigen geweten. Tot die leeftijd houdt een kind zich aan regels omdat dit van hem of haar gevraagd wordt en het kind graag lief gevonden wil worden.
Hoe bewaak je de grenzen ?
Het bewaken van grenzen en het handhaven van regels kan soms een moeilijke opgave zijn. Wanneer een kind voortdurend de grenzen probeert te overschrijden en de regels aan zijn laars lapt is een straf toepassen de enige oplossing. Het kind even apart zetten kan dan vaak een goede reactie zijn. Maar over het algemeen is het kind belonen voor gewenst gedrag, dus het respecteren van de regels, een effectievere manier die voor zowel de ouders als het kind veel prettiger is. Het is heel belangrijk om het kind te waarderen en te becomplimenteren wanneer het zich goed aan de regels houdt, ook al lijkt het heel vanzelfsprekend dat een kind zich aan de regels houdt. Waardering is heel belangrijk. Wanneer een kind zich heel goed aan de regels houdt kunnen bepaalde regels ook wat versoepelt worden. Zo wordt het kind beloont en krijgt het het vertrouwen van de ouders. Ook voor een keertje van de regels afwijken kan een beloning zijn voor een kind, bijvoorbeeld een keertje een extra snoepje of later naar bed.
Bij het toepassen van zowel straf als een beloning is het het beste om een verband te laten zijn tussen de regel en de straf/ beloning. Een kind wat te laat thuis komt kan als straf een week langer vroeger thuis moeten komen, terwijl een kind wat netjes op tijd komt, de volgende keer een half uurtje later mag thuis komen. Door de straf/ beloning wordt de regel nog eens extra duidelijk gemaakt. De straf/ beloning moet dan ook het liefst zo snel mogelijk op de overtreding of het naleven van de regel volgen, zodat ook hierdoor het verband tussen de regel en de straf/ beloning duidelijk is.
Om grenzen goed te kunnen bewaken is het heel belangrijk dat een ouder consequent is. Wanneer een regel de ene dag geldt en de volgende dag niet zal het kind steeds weer de grens op zoeken om te kijken of de regel mogelijk nog een keer overtreden kan worden.
Daarnaast is het ook belangrijk om als ouder het goede voorbeeld te geven. Een kind als regel geven dat één snoepje in de middag voldoende is, is voor een kind moeilijk te accepteren wanneer de ouders wel meerdere chocolaatjes en koekjes bij de koffie nemen.
Bij het stellen van regels is het ook belangrijk dat het kind de regel begrijpt. Het is dan ook belangrijk het kind niet alleen de regels te leren maar ook het waarom van de regel (omdat het onveilig is, omdat je iemand daarmee pijn doet, omdat ik dat vervelend vindt etcetera). En hoe simpel het ook klinkt het is ook belangrijk na te gaan of het kind goed geluisterd heeft bij het stellen van de regel. Een regel die het kind maar half gehoord heeft zal niet nageleefd worden. Soms is het dan ook een goed idee om de regels op papier te zetten zodat het kind niet kan zeggen de regel niet gehoord te hebben of vergeten te zijn. Bij oudere kinderen kunnen de regels gewoon opgeschreven worden en op een duidelijke plek opgehangen worden. Bij jonge kinderen kan het zelfde gedaan worden met behulp van pictogrammen.
Grenzen zijn noodzakelijk
Het stellen van grenzen is noodzakelijk in de opvoeding. Zonder grenzen ontwikkelt het kind zich tot een onevenwichtige persoonlijkheid, die niet geleerd heeft rekening te houden met anderen. Zonder grenzen kan een kind zichzelf ook in gevaar brengen.
Ook al zal het kind het niet altijd zo ervaren, juist in het belang van het kind is het goed grenzen te stellen.
Drs. T. de Vos - van der Hoeven